Σύγχρονη αρχιτεκτονική και χαμένος πολιτισμός

Ένα διαφορετικό κείμενο για σήμερα. Ξεκινάει από τα γενικότερα αισθητικά μας οικιστικά κριτήρια και καταλήγει -που αλλού;- στην Παλιά Πόλη.

Αναρωτιέμαι μερικές φορές πως έχει καταλήξει να είναι έτσι η πόλη που ζούμε. Πως είναι δυνατόν να υπάρχει εκείνη η χρονική στιγμή όπου μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού αποφασίζει να αναδιαρθρώσει την περιοχή που ζει με διάφορες παρεμβάσεις, αρχιτεκτονικές, οικιστικές, συγκοινωνιακές, ακόμα και τρόπου διασκέδασης. Για ποιο λόγο πχ, όπου ανοίξει ένα πετυχημένο κατάστημα, ανοίγουν και άλλα και δημιουργείται ένα εμπορικό κέντρο από το πουθενά; Για ποιο λόγο αποφάσισαν οι πατεράδες και οι παππούδες μας να γκρεμίσουν όλα σχεδόν τα νεοκλασικά σπίτια στο κέντρο της Ρόδου και να τα αντικαταστήσουν με πολυκατοικίες; Είχαν πρόβλημα χώρου ή ήταν απλά θέμα μόδας το όνειρο του διαμερίσματος;

Πόσοι κήποι με βουκαμβίλιες χάθηκαν για να γίνουν τσιμεντένια μαγαζιά με βιτρίνες που τώρα παραμένουν βρώμικες και άδειες σε περιοχές όπου δεν υπάρχει πλέον εμπορική κίνηση; Γιατί ποιους λόγους το Νιοχώρι άλλαξε από την μεγαλοπρεπή αστική περιοχή της πόλης, στο απόλυτο χάος της πολεοδομικής παράβασης; Οι κάτοικοι δεν έβλεπαν την γειτονιά τους να καταστρέφεται; Γιατί δεν αντέδρασαν παρά άφησαν το καλοφτιαγμένο παλιό κτήριο τους να μεταμορφωθεί σε ένα αρπακολατζίδικο αρχιτεκτονικό κακούργημα; Και καλά αυτοί που το έκαναν μόνο για τα φράγκα. Πόσοι όμως ξεγελάστηκαν να πιστέψουν πως θα έχουν μια καλύτερη ζωή σε τέσσερις τοίχους με μια ιδέα θέας, όταν παλαιότερα μπορούσαν να μυρίσουν τις τριανταφυλλιές του κήπου τους; Βλέπω την κατάντια που έχουν τα Μαράσια της πόλης μας και το μόνο που μπορώ να συμπεράνω, είναι πως πάσχουμε από διαταραχή της αισθητικής, ενώ είναι σχεδόν αδύνατο να μπορέσουμε να ζήσουμε όμορφα πλέον, γιατί έχουμε χάσει το καλόγουστο σκηνικό της ζωής μας.

Όσο και να μας "βολεύει" το τεχνολογικό αστικό περιβάλλον, πάντα θα αναζητούμε την γοητεία της φύσης και της θάλασσας, είτε κρυμμένη διακριτικά σε ένα ταξίδι, είτε σε ένα καφέ στην παραλία ή στο βουνό, είτε βάζοντας πίνακες με τοπία και βότσαλα στους τοίχους μας, αναζητώντας μια χαμένη γαλήνη. Χωρίς απλότητα και φυσική αισθητική, είναι δύσκολο να βρεις την ηρεμία σου.

Δεν κατηγορώ όμως καμιά πολεοδομική υπηρεσία που δεν κάνει καλά την δουλειά της. Μόνοι μας βγάζουμε τα μάτια μας, μόνοι μας αποκοπήκαμε από οποιαδήποτε αισθητική, δημιουργήσαμε άναρχες πόλεις και αφιλόξενες περιοχές. Και λαδώσαμε ενδεχομένως για αυτό. Ούτε καν το όραμα του Le Corbusier δεν τολμήσαμε να αξιοποιήσουμε, ούτε την πρακτικότητα του κινήματος του Bauhaus για να κάνουμε λίγο πιο αξιοπρεπή την σύγχρονη μας πόλη, αν τόσο πολύ μας άρεσαν οι πολυκατοικίες.

Θεωρώ λάθος να μιλάμε μόνο για άναρχη δόμηση και κακογουστιά μόνο σε μεγέθη Αθήνας ή Θεσσαλονίκης. Μπορεί να υπάρχει ακόμα και σε μικρογραφία, με όλα τα κουσούρια της. Δείτε την Ρόδο και την άναρχη ανάπτυξη της Ανάληψης. Δρόμοι χωρίς σχεδιασμό, άλλου στενοι, αλλού όχι, χωρίς πράσινο, χωρίς υποδομές ή στάθμευση. Σε λίγο το ίδιο θα συμβεί και στην γειτονική περιοχή γύρω από την Ηλ Βενέζη.

Ελα μωρέ, χωράφια είναι, δεν χρειάζεται...  και τα λάθη του παρελθόντος επαναλαμβάνονται τραγικά, ξανά και ξανά. 

Είναι αδύνατον να αποκτήσουμε ξαφνικά την αισθητική μιας μέσης ιταλικής κωμόπολης ή ακόμα και μιας άλλης μικρής πόλης της δυτικής Ευρώπης. Την χάσαμε μέσα σε λίγα χρόνια. Φανταστείτε και δείτε από παλιές φωτογραφίες πως ήταν η Ρόδος πριν από 50-60 χρόνια. Πριν τις κατεδαφίσεις και τα αυθαίρετα. Πριν το μπετόν, πριν ακόμα τα χωρια μας προσπαθήσουν να μιμηθούν την νεοπλουτιστική αισθητική και χάσουν μια για πάντα τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα.

Όταν έφυγαν οι Ιταλοί κατακτητές από το νησί, άφησαν πίσω ένα ολόκληρο αρχιτεκτονικό σχέδιο για την αξιοποίηση του, που μισαλλόδοξα και μόνο αποφασίσαμε να εξαφανίσουμε. Με περίσσεια ηλιθιότητα χαρακτηρίστηκαν φασιστοειδή τα κτήρια του Μαντρακίου, χωρίς καν να δούμε τις φάσεις της εξέλιξης τους και την χρησιμότητα τους. Μετα βίας σώθηκαν από γκρέμισμα το Ελλη και το Ρόδων από την αξιοποίηση που ήθελε η χούντα. Τώρα, καυχιόμαστε για ένα ωραίο δρόμο στο κέντρο, όταν το μόνο που κάναμε από το 1950 και μετά είναι να γκρεμίζουμε οτιδήποτε παλιό και να το αντικαθιστούμε από ένα εκμοντερνισμένο κακέκτυπο κάποιου κτηρίου σε κάποια μεγαλούπολη.

Έτσι ρημάξαμε το Νιοχώρι, αφήνοντας την Δηλμπεράκη να αναρωτιέται τι έγινε και έχασε την αξία και την αίγλη της. Έτσι κατέληξε το Μαντράκι να έχει γυάλινα κτήρια και πολυκαταστήματα που σου δίνουν την αίσθηση του δήθεν συγχρονου, κακοφτιαγμένου όμως, φτωχου συγγενή του πραγματικού μοντερνισμού, κάτι που έρχεται σε πλήρη αντιπαράθεση με όλο το μεγαλοπρεπες παρελθόν των ελάχιστων πλέον νεοκλασικών που είτε έχουν την τύχη να βρίσκονται υπό την εποπτεία κάποιου ρομαντικού ιδιώτη ή να σωριάζονται εγκαταλελειμμένα, μέρα με την μέρα, αναξιοποίητα από το δημόσιο ή τους υπεύθυνους τους. Η αναπτυξη της τουριστικής βραχυπρόθεσμης μίσθωσης έδωσε την ευκαιρία να αναπαλαιωθούν αρκετοί από τους παλιούς αρχιτεκτονικούς θησαυρούς που ομορφαίνουν την πόλη. Αλλά αυτό είναι μια μόδα με διάφορες άλλες αρνητικές προεκτάσεις, όπως πχ την απομάκρυνση του μονίμου κατοίκου, και ούτως ή άλλως δεν πρόλαβε δυστυχώς να σώσει τα περισσότερα.

Η κακογουστία συνεχίζεται και στην χρήση γής. Έτσι καταντήσαμε το ωραιότερο ίσως σημείο της πόλης για καλοκαιρινή βόλτα, την περιοχή πίσω από την Νομαρχία, σε πάρκινγκ, για να εξυπηρετήσει την βαριεστημένη νοοτροπία μας αντί να αναδείξουμε, με την απουσία του αυτοκινήτου, την σημασία του ιστορικού κέντρου. Με τον ίδιο τρόπο μέσα στην Παλιά Πόλη, η πλατεία μπροστά στο παλάτι έγινε παρκινγκ, γιατί δεν μπορούσαμε να βρούμε μια άλλη γενναία λύση. Η νυχτερινή διασκέδαση αντί να πάει σε ένα σημείο όπου δεν θα ενοχλεί και δεν θα ενοχλείται, μπήκε κατευθείαν στην καρδιά της. Και να ήταν μόνο αυτό...

Εκτρώματα που αταίριαστα ξεφυτρώνουν με άνωθεν και καλά εγκρίσεις και δραστηριότητες που δεν θα έπρεπε να υπάρχουν μέσα στα τείχη, καταστρέφουν μια για πάντα την οικιστική της προοπτική. Οι νόμοι και οι διατάξεις υπάρχουν, δεν τις ακολουθούμε όμως. Θα ήταν κρίμα να τα πετάξουμε για άλλη μια φορά όλα και μετά να αναρωτιόμαστε που πήγε ο τουρισμός που κάποτε γοητευόταν από το νησί και την ζωή σε αυτό.  Πόσο μάλλον σε συνθήκες κρίσης. Πόσο μάλλον όταν το τουριστικό μας προϊόν πρέπει να γίνει μεγαλύτερης διάρκειας και καλύτερης ποιότητας. Αλλά η έννοια του πολιτιστικού τουρισμού είναι άγνωστη στην Ρόδου του sex sea sun sand. Έτσι θα καταντήσουμε και την Παλιά Πόλη, σαν τα μούτρα μας, έρμαια των μικροσυμφερόντων και των ρουσφετιών, αν δεν αλλάξει κάτι σύντομα.

Είναι απαραίτητη μια νέα αρχιτεκτονική προοπτική και ένα καινούργιο μοντέλο σεβασμού στην παράδοση, με έμφαση στην προώθηση της καλαισθησίας, για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις σύγχρονες αντιξοότητες και τις αιφνίδιες κρίσεις. Δεν θα εξαρτόμαστε από κανέναν τουρ οπερέιτορ όταν η ίδια η πόλη και το νησί γενικότερα θα είναι από μόνο του πόλος έλξης όπως τόσοι άλλοι ιστορικοί και πολιτιστικοί προορισμοί στον κόσμο.


Υ.Γ. Στεναχωριέμαι που δεν έχω σπουδάσει αρχιτεκτονική, αν και πάντα φλέρταρα μαζί ως τέχνη και αντίληψη. Για μένα είναι ίσως η μεγαλύτερη όλων των τεχνών, είναι η τέχνη της καθημερινότητας μας.